Табиғатқа қатысты табу сөздер

Табиғатқа қатысты табу сөздер – бұл табиғат құбылыстарына, жан-жануарларға немесе қоршаған ортаға қатысты белгілі бір сөздер мен атауларды пайдалануға тыйым салу немесе оларды арнайы ауыспалы сөздермен алмастыру дәстүрі. Бұл сөздер әдетте белгілі бір қауымның наным-сенімдерімен, дәстүрлерімен немесе табиғатқа деген құрметімен байланысты.

Табиғатқа қатысты табу сөздердің себептері:

1. Қорқыныш пен құрмет: Табиғат күштеріне (мысалы, найзағай, дауыл, жер сілкінісі) деген құрмет пен қорқыныштан олардың нақты атауларын айтуға болмайды деп есептеледі. Бұл күштерді атаса, оларды шақырып алу немесе ашуландыру мүмкін деп сенген.
2. Әлеуметтік және діни нанымдар: Кейбір табу сөздер табиғат құбылыстарымен байланысты мифологиялық немесе діни сенімдерден туындаған. Бұл сенімдер адамдарды табиғатты құрметтеуге, оны қорғауға бағыттайды.
3. Жамандықты болдырмау: Табиғаттағы қауіпті жануарлардың атын тура атамаса, оларды кездестірмей аман қалуға болады деген сенім бар.

Мысалдар:

1. Жануарлар:

   • Қасқырды «ит-құс» деп атаған, себебі оның нақты атын атау қауіпті саналған.
   • Аюды «мәмет» немесе «қоңыр» деп атаған, себебі оның аты сәтсіздік әкелуі мүмкін деп сенген.

2. Табиғат құбылыстары:

   • Найзағайды «көк күңірену» немесе «аспанның қаһары» деп атаған.
   • Дауылды «желдің гүлі» немесе «көктемнің үні» деп әдемілеп атаған.

3. Өсімдіктер:

   • Кейбір өсімдіктердің атауын тура айтпай, олардың емдік немесе қасиетті мағынасын жасырған. Мысалы, киелі саналатын шөптерді «шипа шөп» деп атаған.

Қазіргі кездегі рөлі:

Табиғатқа қатысты табу сөздер көбінесе ауыз әдебиетінде, салт-дәстүрде немесе күнделікті өмірде сақталған. Бұл сөздер табиғатқа деген құрметті және оны сақтау қажеттілігін көрсетеді. Оларды зерттеу арқылы ежелгі қоғамның табиғатқа қалай қарағанын, олардың экологиялық сана-сезімін түсінуге болады.