Айтыс киелі өнер эссе

Айтыс — бұл қазақ халқының дәстүрлі ауызша поэзиясы мен музыкалық өнерінің бірегей түрі. Ол бірнеше ғасырлар бойы қалыптасып, халық арасында кең тараған. Айтыс — тек өнер емес, ол халықтың өмірі мен мәдениетінің айнасы, ұлттық болмысымыздың негізі. Оның шығу тарихы тереңде жатыр және бұл өнер түрі тек қана поэзиямен ғана емес, халықтың әлеуметтік, мәдени, философиялық тұрмысымен де тығыз байланысты.

Айтыстың тарихы мен мәні

Айтыс өзінің бастауын тереңнен алады. Ол дәстүрлі қазақ қоғамында екі айтыскер ақынның сөз жарысына негізделген. Мұндай жарыстар көбіне ауылдық жерлерде, мерекелік шараларда, тойлар мен басқосуларда өткізіліп отырды. Айтыс өнерінің басты ерекшелігі — екі ақынның бір-біріне қарсы шығып, өзара тапқырлық, шешендік, тапқыр сөзбен өнер көрсетуінде. Әрбір айтыс — бұл тек сөз жарысы ғана емес, ол халықтың рухын, дәстүрін, мінез-құлқын білдіретін үлкен мәдени оқиға болып саналады.

Айтыс өнерінің жанрлық ерекшелігі мен мәні көп қырлы. Бұл түрі айтыскердің тапқырлығы мен сөзді жедел әрі ұтымды пайдалануы арқылы белгілі. Айтыс қазақ халқының еркіндігін, батылдығын, тапқырлығын және болмысын айқындайды. Қазақтың төл өнері ретінде айтыс шетелдерде де кеңінен таныла бастады, оның ерекше қасиеттері мен ұлттық құндылықтары бүкіл әлемге танылды.

Айтыстың әлеуметтік маңызы

Айтыс — халықтың өміріне, әлеуметке қатысты көптеген мәселелерді қозғайтын өнер түрі. Айтыс барысында ақындар тек өздеріне ғана тән әзіл мен қалжыңды қолдана отырып, қоғамның әр түрлі проблемалары мен жетістіктерін сипаттайды. Қазіргі айтыс тек әнге ғана емес, оның ішінде саяси, әлеуметтік, мәдени мәселелерге қатысты ойлар мен пікірлер де орын алады. Айтыс барысында шебер сөз қолданысымен, көркем сөздің әдемілігімен бірге терең ойды да жеткізуге болады.

Айтыс — қазақ халқының мәдени болмысын, оның идеалдарын, салт-дәстүрлерін және моральдық құндылықтарын танытуға мүмкіндік беретін ерекше өнер. Қазіргі айтыс сахнасында жаңа шығармашылық тәсілдер мен жаңа тақырыптар пайда болып жатса да, бұл өнер өзінің ұлттық түпнұсқасын сақтай отырып дамып келеді. Айтыс, әсіресе, жастар арасында үлкен қызығушылыққа ие болып отыр.

Айтыстың өнер ретінде бағалануы

Айтыс — поэзия, музыка және драматургияның ұштасқан ерекше формасы. Ол тек сөзден емес, әннен, әуеннен де тұрады. Көп жағдайда айтыс екі жақтың өзара бір-біріне деген көзқарасын білдіретін әнмен, сазбен сүйемелденеді. Айтысқа тән құрылым мен стильдің өзіндік ерекшеліктері бар. Ақындар, әдетте, айтыс барысында өздерінің өнерін көрсету үшін тек дайындықпен ғана емес, туғаннан келе жатқан табиғи дарынымен де дайын болады.

Айтыс — бұл тек өнердің көркем жағы ғана емес, ол әлеуметтік құбылыс, ұлттық тәрбиенің құралы. Оның қазіргі заманға сай түрлері мен формалары дәстүрді сақтап, оны жаңа заманмен ұштастырып жүр.

Қорытынды

Айтыс — қазақ халқының шынайы болмысын, ұлттық құндылықтарын, мәдениетін бейнелейтін маңызды өнер түрі. Бұл өнер түрі сөздің күшімен ғана емес, халықтың өмірімен, тарихымен, салт-дәстүрімен тығыз байланыста. Айтыс арқылы қазақ халқы өз тарихын, ұлттық ерекшелігін, моральдық ұстанымдарын, өмірге деген көзқарасын бейнелейді. Сонымен бірге, айтыс бүгінде заман талабына сай дамып, жаңа мәдениет пен өнер салаларымен байланыс орнатып, қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады.