Толыктауыш толык ереже?

Толыктауыш – қазақ тіліндегі сөз таптарының бірі, ол сөйлемдегі басқа сөздерге қосымша мағына беру, сөйлем мүшелерін толықтырып, оның мағынасын нақтылау қызметін атқарады. Толыктауыш сөйлемде көбінесе тура немесе жанама объектіні білдіреді және іс-әрекеттің неге немесе кімге бағытталғанын көрсетеді. Төменде толыктауыштың ережелері мен ерекшеліктері толық түсіндірілген:

Толыктауыштың анықтамасы

Толыктауыш – сөйлемде іс-әрекеттің нысанын білдіретін және көбінесе зат есім, есімдік, есім сөздерден болатын сөйлем мүшесі. Ол бастауыш пен баяндауыш арасындағы байланысты толықтырады және мағынасына айқындық береді.

Толыктауыштың түрлері

1. Тура толыктауыш:

   • Іс-әрекеттің тура нысанын білдіреді.
   • Табыс септігінде тұрады.
   • Сұрақтары: Кімді? Нені?
   • Мысал:
     • Мен кітапты оқыдым. (Нені оқыдым? – Кітапты)

2. Жанама толыктауыш:

   • Іс-әрекеттің жанама нысанын білдіреді.
   • Басқа септіктерде тұрады (барыс, жатыс, шығыс, көмектес).
   • Сұрақтары: Кімге? Неге? Қайда? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен?
   • Мысал:
     • Оқушы ұстазына алғыс айтты. (Кімге айтты? – Ұстазына)

Толыктауыштың жасалу жолдары

1. Зат есім арқылы:

   • Зат есім тікелей немесе септік жалғаулары арқылы толыктауыш болады.
   • Мысал: Ол хатты жазды. (Нені жазды? – Хатты)

2. Есімдік арқылы:

   • Есімдік толыктауыш қызметін атқара алады.
   • Мысал: Мен оны көрдім. (Кімді көрдім? – Оны)

3. Сан есім арқылы:

   • Белгілі бір мөлшерді білдіретін сөздер толыктауыш бола алады.
   • Мысал: Ол үш кітап оқыды. (Нені оқыды? – Үш кітап)

4. Етістіктің есімше, тұйық етістік формалары арқылы:

   • Іс-әрекетті білдіргенде де толыктауыш болады.
   • Мысал: Жазуды үйренді. (Нені үйренді? – Жазуды)

Толыктауыштың сөйлемдегі орны

• Толыктауыш көбінесе баяндауыштан кейін немесе алдында орналасады.
• Оның сөйлемдегі орны мағынасына қарай өзгеруі мүмкін, бірақ негізгі мақсаты – іс-әрекетті толықтырып көрсету.

Толыктауышты табу үшін қойылатын сұрақтар

• Тура толыктауыш: Кімді? Нені?
• Жанама толыктауыш: Кімге? Неге? Қайда? Кімнен? Неден? Кіммен? Немен?

Ескеретін жайттар

• Тура толыктауыш көбінесе табыс септікте тұрады, бірақ кейде тәуелдік жалғаулы сөздер мен септік жалғаусыз сөздер де тура толыктауыш қызметін атқара алады:

  • Мысал: Оқушы кітап оқыды. (Нені оқыды? – Кітап)

• Жанама толыктауыштың септіктері әртүрлі болғандықтан, оның мағынасын дұрыс ажырату үшін іс-әрекетке назар аудару керек:

  • Мысал: Далаға шықты. (Қайда шықты? – Далаға)

Толыктауыш – сөйлем құрылымының маңызды мүшесі, ол мағына мен грамматикалық байланыс қалыптастыруда ерекше рөл атқарады. Сөйлемдегі әрбір сөздің орнын дұрыс анықтау және толыктауыштың түрін ажырата білу қазақ тілінің грамматикасын терең түсінуге көмектеседі.