Етістіктің райлары дегеніміз не

Етістіктің райлары — бұл етістіктің іс-әрекеттің немесе жағдайдың шындыққа қатысын, сондай-ақ оның орындалу сипатын көрсететін грамматикалық категориясы. Қазақ тілінде етістіктің үш негізгі райы бар: көрсеткіш рай, хабарлы рай және шартты рай.

1. Көрсеткіш рай (немесе іс-әрекеттің орындалу жағдайын білдіретін рай) — іс-әрекеттің нақты, шын мәнінде болып жатқаны немесе орындалатыны туралы айтады. Бұл райда етістік іс-әрекеттің дәл қазір орындалып жатқанын немесе орындалатынын көрсетеді. Мысалы:

   • Мен кітап оқып отырмын.
   • Олар спортпен шұғылданып жатыр.

2. Хабарлы рай — бұл етістік белгілі бір оқиғаның немесе іс-әрекеттің шын мәнінде немесе болашақта болатынын хабарлайды. Хабарлы рай көбінесе қарапайым сөйлемдерде қолданылады, мысалы, іс-әрекет орындалып жатқанын немесе орындалатынын білдіреді. Мысалы:

   • Мен мектепке барамын.
   • Олар кешке кездеседі.

3. Шартты рай — бұл етістіктің әрекетінің белгілі бір шартпен орындалатынын көрсетеді. Шартты райда іс-әрекеттің болмауы немесе болмауы шарттың орындалуына байланысты болады. Бұл райда көбінесе «егер», «қашан», «болса» сөздерімен басталатын сөйлемдер қолданылады. Мысалы:

   • Егер мен ерте оянсам, жұмысқа барамын.
   • Ол жағдайға байланысты шешім қабылдайды, егер бәрі жақсы болса.

Етістіктің райлары сөйлемде іс-әрекеттің қалай орындалатынын немесе қандай шарттармен орындалатынын анықтайды.