Сөйлемдердің қайсысын мезгіл мәнді, қайсысын себеп мәнді құрмалас етіп құрауға болатынын ойланып, бірінші мен екінші топтағы сөйлемдерді құрмаластырыңдар.І) 1. Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, ... . 2.Сасық күзен,тыщқан, жылан сияқты жәндіктер оқпанды жерден інді көп қазады ... . 3.Есенқұл жауап қатқанша болған жоқ ... . 4.Кей металдар табиғатта өте аз... . ІІ) 1. ...жаңағы жүк машинаға да жеттік. 2. ...неге десең, ондай жердің асты ылғалсыз құрғақ болады. 3. ... және таза түрінде кездесуі сирек. 4. ...неге десең, онда уылдырық оралатын не балдыр, не шөп, не қамыс жоқ. осы ма

Сөйлемдерді талдау барысында олардың мағынасына назар аудара отырып, қайсысы мезгіл мәнді, қайсысы себеп мәнді құрмалас сөйлемдерге жататынын анықтаймыз. Мезгіл мәнді құрмалас сөйлемдер уақыттың белгілі бір мезгілін көрсетсе, себеп мәнді сөйлемдер әрекеттің себебін түсіндіреді. Осы талдауға сүйене отырып, әр сөйлемді тиісті түрде құрмаластырамыз:

І топтағы сөйлемдер

1. Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, ...
   Бұл сөйлемнің екінші бөлігі себепті білдіреді. Себебі, терең жерге уылдырық шашу мүмкін еместігіне бір себеп бар.
   Құрамалас сөйлем: Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, өйткені онда уылдырық оралатын не балдыр, не шөп, не қамыс жоқ.

2. Сасық күзен, тышқан, жылан сияқты жәндіктер оқпанды жерден інді көп қазады ...
   Бұл сөйлемнің екінші бөлігі де себеп мәнін білдіреді. Олар белгілі бір себеппен ін қазып жатыр.
   Құрамалас сөйлем: Сасық күзен, тышқан, жылан сияқты жәндіктер оқпанды жерден інді көп қазады, себебі ондай жердің асты ылғалсыз құрғақ болады.

3. Есенқұл жауап қатқанша болған жоқ ...
   Бұл сөйлем мезгіл мәнді. Есенқұлдың жауап беру уақыты мен болған оқиға уақытының байланысын көрсетеді.
   Құрамалас сөйлем: Есенқұл жауап қатқанша болған жоқ, жаңағы жүк машинаға да жеттік.

4. Кей металдар табиғатта өте аз ...
   Бұл сөйлемнің екінші бөлігі себепті білдіреді. Металдардың табиғатта аз болуының себебін түсіндіруге болады.
   Құрамалас сөйлем: Кей металдар табиғатта өте аз, себебі олардың таза түрінде кездесуі сирек.

ІІ топтағы сөйлемдер

1. ... жаңағы жүк машинаға да жеттік.
   Бұл сөйлем мезгіл мәнді құрмалас сөйлемге жатқызуға болады.
   Құрамалас сөйлем: Есенқұл жауап қатқанша болған жоқ, жаңағы жүк машинаға да жеттік.

2. ... неге десең, ондай жердің асты ылғалсыз құрғақ болады.
   Бұл себеп мәнді құрмалас сөйлемге жатады.
   Құрамалас сөйлем: Сасық күзен, тышқан, жылан сияқты жәндіктер оқпанды жерден інді көп қазады, неге десең, ондай жердің асты ылғалсыз құрғақ болады.

3. ... және таза түрінде кездесуі сирек.
   Бұл себеп мәнді сөйлемге жатады.
   Құрамалас сөйлем: Кей металдар табиғатта өте аз, және таза түрінде кездесуі сирек.

4. ... неге десең, онда уылдырық оралатын не балдыр, не шөп, не қамыс жоқ.
   Бұл себеп мәнді сөйлем.
   Құрамалас сөйлем: Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, неге десең, онда уылдырық оралатын не балдыр, не шөп, не қамыс жоқ.

Қорытынды

Мезгіл мәнді құрмалас сөйлемдер:

• Есенқұл жауап қатқанша болған жоқ, жаңағы жүк машинаға да жеттік.

Себеп мәнді құрмалас сөйлемдер:

• Тереңге балық уылдырық шаша алмайды, өйткені онда уылдырық оралатын не балдыр, не шөп, не қамыс жоқ.
• Сасық күзен, тышқан, жылан сияқты жәндіктер оқпанды жерден інді көп қазады, себебі ондай жердің асты ылғалсыз құрғақ болады.
• Кей металдар табиғатта өте аз, және таза түрінде кездесуі сирек.